به گزارش مشرق، پس از آنكه نقش مخرب سفارت انگلیس در فتنه 88 كشف شد، تعطیلی این سفارت مورد تائید مقامات كشور واقع شد اما علاوه بر قضایای 88 در طول تاریخ ایران نمونه‌های متعددی از دخالت سفارت انگلیس در امور داخلی ایران وجود دارد.
آنچنان كه از شواهد تاریخی برمی‌آید، در طول جریان‌های مختلف، سفارت انگلیس ابتدا خود را دوستدار و طرفدار مردم ایران معرفی كرده و با فریب افراد بی‌بصیرت و به انحراف كشاندن آنان، دستیابی به اهداف استعمارگرانه خود را دنبال كرده است. با وجود این پیشینه، امروزه در محافل بین‌المللی و نیز محافل داخلی ایران، خبرهایی از بازگشایی مجدد این سفارت شنیده می‌شود. این نوشتار به دنبال آن است تا با بازخوانی پیشینه سفارت بریتانیا در ایران، عواقب بازگشایی سفارت انگلیس در ایران را بررسی كند.
1- نقش سفارت انگلیس در انحراف جنبش مشروطه
جنبش مشروطه در اصل حركتی برای گسترش عدالت در كشور بود و جز این هدف دیگری نداشت. برهمین اساس علما به عنوان سردمداران این جریان تحصن در اماكن مذهبی ایران همچون حرم حضرت عبدالعظیم(ع) و حرم حضرت معصومه (س) را برای به ثمر رسیدن این جنبش انتخاب كردند. در چنین شرایطی، سفارت انگلیس وارد جریان شد. بدین ترتیب بسیاری از گروه‌های غیرمذهبی با بست‌نشینی در سفارت انگلستان طرح غربی مشروطه را كلید زدند و انحراف مشروطه از اهداف اولیه‌اش را بنیان گذاشتند.
در همین رابطه دسته‌ای از علما كه آگاه بودند «مشروطه از دیگ پلوی سفارت انگلیس بیرون آمده است» تلاش كردند تا با تطبیق قوانین مشروطه با شرع، مشروطه را مشروعه كنند. گرچه شیخ فضل‌الله نوری كه در راس مشروعه‌خواهان قرار داشت تاحدودی در این امر موفق بود اما در نهایت با توطئه انگلستان، پس از فتح تهران به دار آویخته شد. بدین ترتیب به تعبیر آل‌احمد پیكر بی‌جان شیخ بر روی دار نمادی از اعتلای پرچم استعمار انگلستان در ایران شد.
2- همكاری سفارت بریتانیا در كودتای سوم اسفند 1299
كودتای سوم اسفند 1299 یكی از مهم‌ترین دخالت‌های سفارت انگلیس در امور داخلی ایران بود. براساس طرح كودتای انگلیسی سوم اسفند، ژنرال آیرونساید و نورمن مسئولیت یافتند تا رضاخان میرپنج را به عنوان رهبر نظامی كودتا و سیدضیاءالدین طباطبایی را به عنوان رهبر سیاسی كودتا برگزیده و هماهنگی‌های لازم را با آنان انجام دهند. بر همین اساس آیرونساید در قزوین با رضاخان ملاقات كرد و طرح كودتا را به او تفهیم كرد. در خصوص انتخاب رضاخان برای فرماندهی نظامی كودتا اردشیر ریپورتر، عامل و جاسوس انگلیس در ایران، نقش مهمی داشت. بدین ترتیب با حركت نیروهای قزاق از قزوین به تهران، پایتخت در تصرف نیروهای كودتا قرار گرفت و انگلیسی كه در جریان قرارداد 1919 خود را شكست خورده می‌دید با روی كار آوردن مهره‌ای دست‌نشانده چون رضاخان تلاش كرد تا به اهداف استعماری خود در ایران جامه عمل بپوشاند. لذا پس از كودتا آرام آرام زمینه انتقال قدرت از قاجار به پهلوی را فراهم ساخت.
3- ممانعت سفارت انگلیس در ملی شدن صنعت نفت ایران
در سال 1320 آنچه بیش از هرچیز روابط ایران و انگلستان را تحت تاثیر قرار می‌داد مسئله نفت بود. درواقع تصمیمات یك‌جانبه شركت نفت برای تامین منافع خود، موجبات تیرگی روابط را فراهم آورد. نفت ایران برای نخستین بار در 1287 در مسجد سلیمان كشف و استخراج شد و به عنوان امتیاز در اختیار دارسی انگلیسی قرار گرفت. از این زمان انگلیسی‌ها غارت نفت ایران را آغاز كردند. از آنجا كه طی سال‌های بعد نفت با استقلال ایران پیوند خورد، تصاحب نفت از سوی انگلیس به معنای نابودی استقلال ایران تلقی می‌شد.
انگلیسی‌ها در دوران رضاشاه موفق شدند تا با قرارداد 1933 به مدت شصت سال دیگر نفت ایران را در اختیار خود بگیرند. جنگ دوم جهانی اهمیت نفت را در معادلات جهانی نشان داد. لذا پس از جنگ، مجلس مانع واگذاری نفت شمال به شوروی شد و این زنگ خطری برای انگلیس بود بنابراین سفارت بریتانیا به نمایندگی نویل گس به تكاپو افتاد اما طرح معروف به گس-گلشائیان به تصویب مجلس ایران نرسید. پس از آن نیز جریان ملی شدن صنعت نفت آغاز شد. در این بین سفارت انگلیس از هیچ گونه كارشكنی دریغ نكرده و بارها در دادگاه لاهه و شورای امنیت اقامه دعوی كرد اما چون موفقیتی كسب نكرد تصمصم گرفت تا با اعزام دو هیات نظامی به رهبری بازیل جكسون و ریچارد استوكس ایران را تهدید كند.
در این میان سفارت انگلستان به جای آنكه به امور دیپلماتیك بپردازد نسخه ثانی شركت نفت انگلیس بود و به توطئه می‌پرداخت. اقدامات برای غارت نفت ایران از لندن هدایت می‌شد. برهمین اساس در مهر 1331 دولت ایران كه شاهد توطئه سفارت انگلیس در تهران بود روابط سیاسی كشور با بریتانیا را قطع كرده و سفارت بسته شد. از آن پس انگلستان تلاش كرد تا با همكاری آمریكا دولت مصدق را با كودتایی براندازد.
4- كودتای 28 مرداد و نقش عوامل سفارت انگلیس
در بحبوحه جریان نفت دولت انگلستان كه دست خود را از نفت ایران كوتاه می‌دید طرح براندازی دولت مصدق به وسیله یك كودتای نظامی را برنامه‌ریزی كرد. برهمین اساس رابطان ام آی 6 با سیا ارتباط برقرار كردند و چون گسستگی میان مصدق و نیروهای مذهبی را مشاهده كردند اقدام به اجرای نقشه كودتا كردند. عملیات كودتا با نام رمزی «بوت» ابتدا توسط انگلسی‌ها راه اندازی شد و سپس به عملیات آژاكس تغییر نام داد.
این كودتا به وسیله سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا یا انتلیجنت سرویس و سازمان سیا برنامه‌ریزی شد. بی‌بی‌سی نیز به عنوان یكی دیگر از وسیله‌های كودتا عمل می‌كرد. نماینده اصلی انگلستان در این جریان مونتی وودهاوس بود كه مسئولیت سازماندهی عوامل كودتا در ایران را داشت. این افراد پیش از مهر 31 از سوی سفارت شناسایی شده بودند. عملیات كودتا گرچه در 25 مرداد با شكست مواجه شد اما سه روز بعد توانست مصدق را سرنگون كرده و شاه فراری را به ایران بازگرداند.
5- نقش سفارت انگلیس در فتنه 88
نمونه‌های متعددی از خراب‌كاری‌های عاملان انگلیس در قضایای پس از انتخابات سال 88 وجود دارد: حضور آشكار دیپلمات‌های انگلیسی با نمادهای سبز در میان آشوبگران، نفوذ برخی از رابطین امنیتی سفارتخانه در ستاد كاندیداهای خاص و اعزام جاسوس‌های انگلیس در ظاهر خبرنگار به ایران و پوشش همه جانبه اتفاقات منتهی به انتخابات تنها نمونه‌هایی از كارشكنی‌های انگلستان در فتنه 88 است. در این بین بی‌بی‌سی نیز با دامن زدن به حوادث و متشنج نشان دادن اوضاع، امنیت كشور را تهدید می‌كرد.
سفارت انگلستان در تهران به عنوان مركز فرماندهی، هدایت جریان انحرافی را برعهده داشت. طبق شواهد و مدارك موجود این سفارتخانه تحت پوشش نیروهای محلی، افرادی را بین اغتشاشگران فرستاده و مطالب مورد نظر خود را به آنها القا می‌كرد. درپی بروز دخالت‌های افراد سفارت انگلیس، درهمان روزها 8 تن از كارمندان این سفارتخانه دستگیر شدند. بدین ترتیب پرده كنار رفت و چهره سفارت انگلستان در تحریك اغتشاشگران و ارتباط با سران فتنه فاش شد.
منبع:پایگاه اطلاع رسانی مركز اسناد انقلاب اسلامی
